Jak przebiega życie drzewa?

Cykl życia drzewa zaczyna się od nasiona. Nasiona powstają z zapłodnionych kwiatów i zawierają zarodek przyszłego drzewa oraz zapas substancji odżywczych potrzebnych do jego początkowego wzrostu. Nasienie kiełkuje, tworząc siewkę. To wczesny etap rozwoju drzewa, gdy jest ono małe i delikatne, wymaga odpowiednich warunków do przetrwania, takich jak odpowiednia ilość światła, wody i składników odżywczych. W fazie uprawy młode drzewa rosną i rozwijają swoje systemy korzeniowe oraz pędy nadziemne. Są nadal delikatne, ale zaczynają zdobywać stabilność. Las, będąc w fazie uprawy, najbardziej narażony jest na zagrożenia takie jak presja zwierzyny czy przymrozki. Aby chronić przyszłe pokolenia lasu, uprawy najczęściej są grodzone, co zapobiega szkodom spowodowanym przez zwierzynę. Uprawa trwa około 8-15 lat i kończy się, gdy młode drzewka osiągają zwarcie – ich korony stykają się ze sobą. W ten sposób następuje przejście do fazy młodnika.

Młodnik, trwający od 15 do 25 lat, jest kluczowym etapem w cyklu życia drzewostanu, charakteryzującym się intensywnym wzrostem i zmianami strukturalnymi. W tym okresie drzewa zaczynają różnicować się pod względem wysokości, co wynika z ich genetycznych predyspozycji oraz zdolności do zdobywania zasobów takich jak światło, woda i składniki odżywcze. Szybciej rosnące drzewa zyskują przewagę, podczas gdy wolniej rosnące mogą być zdominowane i stopniowo zanikać. Drzewa w młodniku naturalnie oczyszczają swoje pnie z dolnych gałęzi, co zwiększa efektywność fotosyntezy i wartości przemysłowe pni. Gęsty drzewostan sprzyja intensywnej konkurencji, prowadząc do naturalnej selekcji, gdzie silniejsze drzewa przetrwają, a słabsze obumierają. Intensywna walka o światło i zasoby sprawia, że drzewa szybko osiągają wysokość i średnicę niezbędne do dalszego rozwoju. Po osiągnięciu wieku 20-25 lat, drzewa przestają być młodnikiem i wchodzą w fazę tyczkowiny, gdzie kontynuują wzrost w mniej konkurencyjnym środowisku.

W okresie tyczkowiny, który przypada na wiek od około 20-25 do 30-35 lat, drzewa intensywnie rosną na wysokość. Jest to kluczowy etap rozwoju lasu, ponieważ w tym czasie drzewa stają się smukłe, a ich pnie są stosunkowo cienkie i elastyczne. Ze względu na swoją delikatną strukturę, drzewa w tym wieku są szczególnie narażone na uszkodzenia spowodowane przez silne wiatry. Aby minimalizować ryzyko wyłamywania się i przewracania drzew, konieczne jest utrzymanie ich w dużym zagęszczeniu. Wysoka gęstość drzew w okresie tyczkowiny pomaga wzajemnie się wspierać, co wzmacnia stabilność całego drzewostanu. 

Po zakończeniu fazy tyczkowiny, drzewostan wchodzi w kolejny etap swojego rozwoju, znany jako faza drągowiny (30-35 do 50 lat). W tym okresie drzewa zaczynają przyrastać bardziej na grubość niż na wysokość, co prowadzi do wzmocnienia pni i ogólnej struktury drzewa. Drzewa stają się bardziej odporne na niekorzystne warunki pogodowe, takie jak silne wiatry, ponieważ ich pnie są już znacznie grubsze i bardziej wytrzymałe. W fazie drągowiny następuje również selekcja naturalna, gdzie słabsze i mniej przystosowane osobniki obumierają, ustępując miejsca silniejszym i bardziej zdrowym drzewom, co przyczynia się do dalszego rozwoju stabilnego i zdrowego drzewostanu.

Faza drzewostanu dojrzewającego, trwająca od około 50 do 80 lat, jest okresem, w którym drzewa osiągają dojrzałość i zaczynają obficie produkować nasiona. W tym stadium rozwoju lasu, przyrost grubości i wysokości drzew znacznie zwalnia, a drzewa koncentrują swoje zasoby na reprodukcji, co jest kluczowe dla zapewnienia ciągłości i regeneracji lasu. Drzewa osiągają pełną wysokość, a ich pnie stają się grube i odporne na czynniki zewnętrzne, takie jak wiatr czy choroby. Mimo to, las w tym stadium wymaga dużej uwagi i zarządzania, aby zapewnić jego zdrowy rozwój i maksymalne wykorzystanie zasobów.

W fazie drzewostanu dojrzewającego konieczne jest przeprowadzanie przerzedzania, które polega na usuwaniu niektórych drzew, aby zmniejszyć konkurencję o światło, wodę i składniki odżywcze, co pozwala pozostałym drzewom na lepszy rozwój. Regularne monitorowanie stanu zdrowia drzew oraz podejmowanie działań zapobiegawczych lub interwencyjnych w przypadku wykrycia chorób i szkodników jest również niezbędne. Wspieranie naturalnej regeneracji lasu poprzez zapewnienie odpowiednich warunków do wzrostu młodych drzew oraz zarządzanie zasobami, w tym planowanie przyszłych cięć i działań pielęgnacyjnych, to kolejne istotne zadania. Planowanie hodowlane, obejmujące genetyczne i selektywne sadzenie, jest szczególnie ważne w kontekście zmieniających się warunków klimatycznych.

Efektem końcowym dobrze zarządzanego drzewostanu dojrzewającego jest zdrowy, stabilny las, zdolny do samodzielnej regeneracji i przynoszący korzyści ekologiczne, ekonomiczne oraz rekreacyjne. Działania podjęte w tej fazie mają długoterminowy wpływ na jakość i trwałość lasu, dlatego są one niezwykle ważne i wymagają zaangażowania oraz wiedzy leśników.

Po fazie dojrzewania nadchodzi czas na drzewostan dojrzały (80 do 100 lat), w którym las podlega wyrębowi. Wyrąb, zwany rębnią, nie jest jednak bezmyślną czynnością mającą na celu jedynie usunięcie wszystkich drzew z danej powierzchni. Rębnia to sposób zagospodarowania lasu, który dąży do osiągnięcia założonego celu. Istnieją różne rodzaje i formy rębni, które dobierane są odpowiednio do warunków terenowych, gatunków drzew oraz powierzchni. Rębnia polega nie tylko na wycięciu lasu, ale także na jego odnowieniu (sztucznym lub naturalnym) oraz na formie zmieszania gatunków na odnowionej powierzchni.

Kolejną i ostatnią fazą rozwoju lasu jest starodrzew, który zazwyczaj obejmuje drzewa powyżej 100 lat. W tym stadium las przestaje intensywnie rosnąć, a poszczególne drzewa zaczynają zamierać. Drzewa w starodrzewie mogą żyć przez kilka stuleci, w zależności od gatunku. Faza starodrzewu charakteryzuje się dużą stabilnością ekosystemu oraz zróżnicowaną strukturą, co sprawia, że lasy te są niezwykle cenne z punktu widzenia ekologii.

W starodrzewie dochodzi do naturalnego obumierania drzew, co tworzy luki w drzewostanie. W tych lukach pojawia się nalot, czyli młode pokolenie lasu powstałe z obsiewu nasion pochodzących od dojrzałych drzew. Nalot stanowi naturalny proces regeneracji lasu, będący odpowiednikiem stadium uprawy, z tą różnicą, że nalot powstaje naturalnie, bez ingerencji człowieka, podczas gdy uprawa jest wynikiem sztucznych nasadzeń.

Nalot odgrywa kluczową rolę w odnowieniu lasu, zapewniając ciągłość ekosystemu. Młode drzewa, które pojawiają się w nalocie, korzystają z zasobów, które pozostawiają umierające drzewa, takich jak przestrzeń, światło i składniki odżywcze. Proces ten przyczynia się do dynamicznego cyklu życia lasu, gdzie młode drzewa stopniowo zastępują starsze, martwe osobniki, co zapewnia trwałość i zdrowie ekosystemu.

Starodrzew charakteryzuje się także dużą różnorodnością biologiczną. Martwe i umierające drzewa, znane jako martwe drewno, stanowią siedlisko dla wielu gatunków grzybów, owadów, ptaków i ssaków. Te organizmy odgrywają ważną rolę w rozkładzie materii organicznej i cyklu składników odżywczych, co przyczynia się do utrzymania żyzności gleby i zdrowia całego lasu.

Las w fazie starodrzewu jest również istotny z perspektywy klimatycznej, ponieważ stare drzewa magazynują duże ilości węgla, przyczyniając się do regulacji poziomów dwutlenku węgla w atmosferze. Ochrona starodrzewów jest więc kluczowa dla walki ze zmianami klimatycznymi.